Του δρος Χρίστου Ε. Χριστοδουλίδη*
Αυτή τη στιγμή υπάρχουν εν εξελίξει τα δύο πολύ σοβαρά θέματα- προβλήματα του φυσικού αερίου, που θα καθορίσουν την ενεργειακή κατάσταση και οικονομική ανάπτυξη της Κύπρου στα επόμενα είκοσι και πλέον χρόνια και οι αποφάσεις θα πρέπει να ληφθούν τώρα. Το ένα είναι η μεγάλη καθυστέρηση στην ανάπτυξη και αξιοποίηση του κοιτάσματος Αφροδίτη και το άλλο είναι ο τερματισμός του συμβολαίου για το τερματικό επαναεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στο Βασιλικό.
Η έλευση φυσικού αερίου στην Κύπρο για χρήση στην ηλεκτροπαραγωγή μας είναι θέμα ύψιστης ανάγκης και προτεραιότητας για τον τόπο.
1. Κοίτασμα φυσικού αερίου Αφροδίτη
Η ανάπτυξη του κοιτάσματος Αφροδίτη είναι ένα έργο που, αν και έχουν περάσει δώδεκα και πλέον χρόνια από την ανακάλυψή του, δεν κατορθώθηκε μέχρι τώρα να προχωρήσει η αξιοποίηση και εκμετάλλευσή του. Και όπως φαίνεται και από τα όσα ακούγονται, τίποτα δεν θα αλλάξει, εάν δεν ληφθούν άμεσα αποφάσεις.
Αυτή τη στιγμή ή καλύτερα τα τελευταία χρόνια που έχει τα δικαιώματα ανάπτυξης του κοιτάσματος Αφροδίτη η εταιρεία Chevron, ως επικεφαλής της κοινοπραξίας Chevron, SHELL και NewMed, είναι μια χρυσή ευκαιρία και η πιο κατάλληλη συγκυρία να κινηθούμε τάχιστα για την εκμετάλλευση του κοιτάσματος Αφροδίτη και συνάμα στην ταυτόχρονη εισαγωγή φυσικού αερίου σε αέρια μορφή, μέσω ενός αγωγού μικρών διαστάσεων από το κοίτασμα Αφροδίτη στο Βασιλικό για χρήση στις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής μας.
Φαίνεται όμως ότι υπάρχει μια δυστοκία για να προχωρήσει η κατάληξη σε συμφωνία για τον τρόπο και μέθοδο ανάπτυξης του κοιτάσματος Αφροδίτη. Από τις διάφορες δηλώσεις, συνεντεύξεις που γίνονται αλλά και από συχνά δημοσιεύματα στον Τύπο, φαίνεται ότι η δική μας πλευρά, εδώ και σχεδόν ενάμιση χρόνο, εμμένει σε ένα άρθρο της συμφωνίας που υπογράφτηκε το 2019 με την εταιρεία Noble -που ήταν η προηγούμενη εταιρεία που είχε τα δικαιώματα εκμετάλλευσης του κοιτάσματος Αφροδίτη- να κατασκευάσει η Chevron μια πλατφόρμα πάνω από το κοίτασμα Αφροδίτη. Καλώς ή κακώς η δική μας πλευρά επιμένει σε αυτό το άρθρο της συμφωνίας που είχε υπογραφεί το 2019 με την εταιρεία Noble. Σε αντίθεση, η Chevron είχε προτείνει μέχρι πρόσφατα την ανάπτυξη του κοιτάσματος με απευθείας σύνδεση. Και όπως έχει δημοσιευθεί, ο λόγος για αυτή την πρόταση ήταν για επίσπευση του χρόνου αξιοποίησης του κοιτάσματος αλλά και για εξοικονόμηση σημαντικού ποσού, προς όφελος και των δύο πλευρών.
Ο βέλτιστος τρόπος ανάπτυξης ενός κοιτάσματος φυσικού αερίου, ειδικά σε τέτοιες αντίξοες συνθήκες, με τόσο μεγάλα υποθαλάσσια βάθη, είναι ένα πολύπλοκο και δύσκολο θέμα, στο οποίο μόνο οι πολύ ειδικoί σε τέτοια εξειδικευμένα θέματα μπορούν να τοποθετηθούν. Και αυτοί δεν είναι άλλοι από το εξειδικευμένο προσωπικό των εταιρειών που ασχολούνται με παρόμοια έργα σε αυτόν τον τομέα, οι οποίοι έχουν την αναγκαία πείρα και τεχνογνωσία. Κακά τα ψέματα, ούτε οι σύμβουλοι (Consultants) που μπορούμε να προσλάβουμε ούτε οι δικοί μας τεχνοκράτες ούτε οι υπουργοί έχουν την αναγκαία γνώση σε τέτοια θέματα, παρά μόνο το πολύ εξειδικευμένο και έμπειρο επιστημονικό προσωπικό των εταιρειών αυτών που ασχολούνται συνεχώς με τέτοια έργα ανά το παγκόσμιο. Αυτή είναι η αλήθεια και η πραγματικότητα.
Λαμβάνοντας όμως υπόψη ότι:
• έχουν περάσει πέντε χρόνια από το 2019 που υπογράφτηκε η συμφωνία με την εταιρεία Noble και η τεχνολογία συνεχώς αλλάζει και εξελίσσεται,
• τα κοιτάσματα του Ισραήλ και της Αιγύπτου έχουν αναπτυχθεί και λειτουργούν με απευθείας συνδέσεις χωρίς πλατφόρμες πάνω από αυτά τα κοιτάσματα,
• εμείς έχουμε ήδη συμφωνήσει ότι το δικό μας κοίτασμα Κρόνος θα αναπτυχθεί από την εταιρεία ΕΝΙ χωρίς πλατφόρμα (όταν και εφόσον προχωρήσει η ανάπτυξη του κοιτάσματος από την ΕΝΙ),
Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί συζητούμε και επιμένουμε για την ανάγκη κατασκευής πλατφόρμας πάνω από το κοίτασμα Αφροδίτη; Είναι ένα βάσιμο ερώτημα που έχει τεθεί από επαΐοντες στον τομέα αυτόν. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί σοβαρά υπόψη ότι η πλατφόρμα θα στοιχίσει ένα σημαντικό επιπρόσθετο ποσό, που μπορεί να είναι πέραν του ενός δισ. ευρώ. Ταυτόχρονα θα χρειαστεί περίπου τρία με τέσσερα χρόνια για να σχεδιασθεί και κατασκευαστεί. Άρα, ποιο θα είναι τελικά το όφελος για μας; Έστω και εάν θα αντλήσουμε ένα ελάχιστο ποσοστό περισσότερο φυσικό αέριο. Αυτό είναι το ζητούμενο;
Έχει ήδη προκληθεί μια μεγάλη καθυστέρηση πέραν των 15 μηνών στις διαπραγματεύσεις μας με τη Chevron. Ως αποτέλεσμα έχει χαθεί μια σημαντική ευκαιρία που μας είχε προσφερθεί για να έχει προχωρήσει η ανάπτυξη και αξιοποίηση του κοιτάσματος Αφροδίτη και να αρχίσουμε να έχουμε ένα εισόδημα γύρω στο 2025 με 2026. Το χειρότερο όμως είναι ότι η δυστοκία αυτή και η επιμονή μας για κατασκευή πλατφόρμας θα επιφέρει μια επιπρόσθετη και μεγαλύτερη καθυστέρηση. Η καθυστέρηση αυτή μπορεί τελικά να φτάσει και να ξεπεράσει τα 4 με 5 χρόνια, καθότι η διεθνής σκηνή έχει αλλάξει άρδην λόγω των έκρυθμων καταστάσεων με τις πολεμικές συγκρούσεις και τις μεγάλες αβεβαιότητες που έχουν δημιουργηθεί στην περιοχή μας.
Είναι όμως κάπως περίεργο και παράδοξο το γεγονός ότι για τα δύο δικά μας κοιτάσματα φυσικού αερίου, που είναι ώριμα προς εκμετάλλευση και πιθανώς θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν την ίδια περίπου χρονική περίοδο, να μην απαιτούμε από την ΕΝΙ την κατασκευή πλατφόρμας πάνω από το κοίτασμα Κρόνος, ενώ αντιθέτως απαιτούμε από τη Chevron την κατασκευή πλατφόρμας πάνω από το κοίτασμα Αφροδίτη.
Από ό,τι ακούεται, η μέθοδος που έχει προτείνει η ΕΝΙ για την ανάπτυξη του κοιτάσματος Κρόνος, και έχει ήδη γίνει αποδεκτή από τη δική μας πλευρά, είναι η ίδια με τη μέθοδο που είχε προτείνει η Chevron για το κοίτασμα Αφροδίτη πριν 15 με 20 μήνες περίπου, την οποία εμείς απορρίψαμε και συνεχίζουμε να απορρίπτουμε. Γιατί δύο μέτρα και δύο σταθμά;
Σε ερώτηση που υποβλήθηκε προς τον υπουργό Ενέργειας γιατί στην περίπτωση του κοιτάσματος Αφροδίτη απαιτούμε πλατφόρμα ενώ για το κοίτασμα Κρόνος δεν απαιτούμε κάτι τέτοιο, δήλωσε ότι είναι διαφορετικές οι συνθήκες στα δύο κοιτάσματα, επικαλούμενος την ύπαρξη ή μη ύπαρξη υποδομών πλησίον των κοιτασμάτων μας. Επαΐοντες επί του θέματος διαφωνούν με τη θέση αυτή και αναφέρουν ότι δεν είναι πειστική αυτή η δικαιολογία, γιατί οι υφιστάμενες υποδομές που υπάρχουν από το αιγυπτιακό κοίτασμα Ζορ προς την Αίγυπτο (υφιστάμενος αγωγός φυσικού αερίου) είναι σε κάποια απόσταση από τα δύο δικά μας κοιτάσματα. Η μικρή διαφορά που υπάρχει στην απόσταση μεταξύ των δύο δικών μας κοιτασμάτων (Αφροδίτη και Κρόνος) και του αιγυπτιακού κοιτάσματος Ζορ δεν θα μπορούσε να δικαιολογήσει αυτή την ανακολουθία.
Ζητούμε πλατφόρμα πάνω από το Αφροδίτη γιατί αυτό προβλέπεται στη συμφωνία που είχε υπογραφεί με τη Noble το 2019, που, εάν εφαρμοσθεί, θα στοιχίσει ένα επιπρόσθετο ποσό πέραν του ενός δισ. ευρώ και θα επιφέρει μια καθυστέρηση πέραν των 4 με 5 χρόνων για να ολοκληρωθεί ένα τέτοιο πλάνο. Αυτό είναι το ζητούμενο τώρα; Υπάρχει όμως και το χείριστο σενάριο να μην τα βρούμε τελικά με τη Chevron μέχρι τον Γενάρη του 2025, που σύμφωνα με δημοσιεύματα είναι η ημερομηνία που έχει δοθεί για να καταλήξουμε σε συμφωνία. Εάν και αυτές οι διαπραγματεύσεις καταλήξουν και πάλι σε αδιέξοδο, υπάρχει ενδεχόμενο να οδηγηθούμε σε δικαστική διαμάχη και διαιτησία (arbitration).
Είναι πράγματι ανεξήγητη η συνεχής διαφωνία, που βγαίνει στα φώτα της δημοσιότητας εδώ και 15 μήνες περίπου, στις συζητήσεις με τη Chevron. Όπως έχει πρόσφατα δημοσιευθεί σε αρκετά μέσα ενημέρωσης, χαρακτηριστική απόδειξη του κλίματος και της κατάστασης που επικρατούν είναι και η περίπτωση της αυστηρής επιστολής-τελεσίγραφου που είχε αποσταλεί από την κυβέρνησή μας προς τη Chevron περί τα τέλη Αυγούστου 2024, με σαφή αναφορά και προειδοποίηση ότι θα ξεκινήσει η διαδικασία για διακοπή της σύμβασης. Εκτός βέβαια και εάν έχουμε αποφασίσει ότι τα πράγματα δεν προχωρούν πλέον και θα πρέπει να οδηγηθούν σε μια δικαστική διαμάχη, μέσω διαιτησίας (arbitration). Φαίνεται ότι η άρνηση και τα arbitrations έχουν γίνει οι προσφιλείς μας τακτικές και λύσεις, με αποτέλεσμα να μην προχωρά τίποτε σε αυτόν τον πολύ σημαντικό, κρίσιμο και ευαίσθητο τομέα της ενέργειας.
Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, τι θα γίνει αν οι πλευρές δεν τα βρουν μέχρι τον Γενάρη του 2025 και η όλη υπόθεση καταλήξει σε νομική διαμάχη και μια χρονοβόρα διαιτησία (arbitration); Το φυσικό αέριο θα μείνει για πάντα στον βυθό εκεί που είναι. Και αν χάσουμε στη διαιτησία, που είναι μια πιθανότητα, θα πληρώσουμε και αποζημιώσεις από πάνω, αντί να εισπράττουμε από την εκμετάλλευση αυτού του πλούτου. Το συμπέρασμα είναι ότι ενώ θα μπορούσαμε να είχαμε ένα σεβαστό εισόδημα, που θα άρχιζε να μας καταβάλλεται σε 12 με 24 μήνες, καθυστερούμε να καταλήξουμε σε μια συμφωνία, με κίνδυνο να μείνει το φυσικό αέριο για πάντα εκεί που είναι, με τεράστιες οικονομικές και άλλες επιπτώσεις στον τόπο.
Είναι ευχάριστο και ενθαρρυντικό το γεγονός ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είχε πρόσφατα συνάντηση με υψηλόβαθμα στελέχη της Chevron στη Νέα Υόρκη και σύμφωνα με την ανακοίνωση από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο, υπήρξε μια συναντίληψη ότι θα καταβληθεί κάθε προσπάθεια για εξεύρεση μιας κοινά αποδεκτής λύσης για αξιοποίηση του κοιτάσματος Αφροδίτη. Μακάρι τώρα να προχωρήσουν όλα σε ένα θετικό κλίμα και να υπάρξει κατάληξη. Υπάρχει όμως η ανησυχία ότι παρόμοιες συναντήσεις είχαν γίνει και στο παρελθόν μεταξύ του Προέδρου της Δημοκρατίας και υψηλόβαθμων στελεχών της Chevron αλλά δυστυχώς το αδιέξοδο παραμένει μέχρι σήμερα και η καθυστέρηση στην αξιοποίηση του κοιτάσματος συνεχίζεται και μεγαλώνει.
2. Τερματικό για εισαγωγή φυσικού αερίου στο Βασιλικό
Μετά τον μονομερή τερματισμό του συμβολαίου για το έργο του τερματικού επαναεριοποίησης του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στο Βασιλικό και την αποχώρηση της κινέζικης εταιρείας, αλλά και την κατακράτηση του πλοίου Προμηθέας στη Σαγκάη, υπάρχει και μια άλλη επιλογή για την έλευση φυσικού αερίου στην Κύπρο. Αυτή είναι η εισαγωγή φυσικού αερίου σε αέρια μορφή μέσω ενός αγωγού μικρών διαστάσεων από το κοίτασμα Αφροδίτη στο Βασιλικό. Η προβλήτα και οι χερσαίες υποδομές πρέπει να συνεχιστούν, με προοπτική να χρησιμοποιηθούν για αυτή την επιλογή.
Εάν τελικά τα βρούμε με την Chevron, παράλληλα με την εκμετάλλευση του κοιτάσματος, που μπορεί να αποφέρει ένα σημαντικό όφελος στον τόπο, ταυτόχρονα θα μπορούσαμε να ζητήσουμε να μας φέρουν φυσικό αέριο σε αέρια μορφή μέσω ενός αγωγού μικρών διαστάσεων, που θα κατασκευάσουν από το κοίτασμα Αφροδίτη μέχρι το Βασιλικό. Το κόστος κατασκευής του αγωγού θα εξοφλείται από μέρος του εισοδήματος που θα παίρνουμε με βάση τη συμφωνία που θα υπογραφεί. Και το κόστος του φυσικού αερίου που χρειαζόμαστε για την ηλεκτροπαραγωγή μας θα είναι πολύ χαμηλό, εφόσον θα μπορούσαμε να ζητήσουμε αυτή την πολύ μικρή ποσότητα (που υπολογίζεται τώρα ότι δεν θα ξεπερνά τα 0.6 bcm τον χρόνο, λόγω της αναμενόμενης αυξημένης συνεισφοράς των ΑΠΕ) να είναι μέρος από το δικό μας μερίδιο του φυσικού αερίου που θα εξάγεται από το κοίτασμα Αφροδίτη. Ένα τέτοιο έργο θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί θετικά και από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Έχοντας υπόψη την ατυχή κατάληξη του συμβολαίου του τερματικού του Βασιλικού, πιθανώς θα δουν θετικά ένα αίτημά μας για κάποιου είδους χορηγία ή συγχρηματοδότηση του αγωγού από το κοίτασμα Αφροδίτη μέχρι το Βασιλικό. Εάν βέβαια κρίνουν ότι μας έχει μείνει οιαδήποτε αξιοπιστία και υπευθυνότητα, μετά το θέμα που έχει εγερθεί με το τερματικό στο Βασιλικό και την απαίτησή τους να επιστραφούν τα χρήματα που μας είχαν δώσει ως χορηγία για το έργο αυτό!
Με την εναλλακτική λύση της παροχής φυσικού αερίου σε αέρια μορφή μέσω αγωγού από το κοίτασμα Αφροδίτη προς το Βασιλικό, το όφελος στον τόπο θα είναι σημαντικό καθότι:
-Θα αποφευχθούν αχρείαστες καθυστερήσεις και τεράστιες επενδύσεις για ολοκλήρωση του τερματικού του Βασιλικού.
-Δεν θα εξαρτώμαστε πλέον από την παράδοση του πλοίου από την κινέζικη εταιρεία ή την ενοικίαση ενός άλλου πλοίου FSRU, που το κόστος του ενοικίου θα είναι τεράστιο για τα δικά μας οικονομικά δεδομένα, καθότι εκτιμάται ότι μπορεί να είναι μεταξύ 50 και 80 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο.
-Θα αποφευχθεί το μεγάλο κόστος συντήρησης και λειτουργίας του τερματικού στο Βασιλικό, αλλά και το κόστος των απωλειών κατά τη διαδικασία της μεταφοράς, αποθήκευσης και επαναεριοποίησης του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), που μπορεί να είναι πέραν των 20 εκατ. ευρώ τον χρόνο.
Πρόβλημα επάρκειας
Για να προωθηθεί το συντομότερο δυνατό η εκμετάλλευση του κοιτάσματος Αφροδίτη, χρειάζεται να παρθούν άμεσα αποφάσεις στο ανώτατο επίπεδο της Πολιτείας. Η εκμετάλλευση του κοιτάσματος Αφροδίτη, σε συνδυασμό με την εισαγωγή φυσικού αερίου μέσω αγωγού σε αέρια μορφή στην Κύπρο, θα εξυπηρετήσει στον μέγιστο δυνατό βαθμό την ενεργειακή υπόθεση της Κύπρου και θα συμβάλει άμεσα στη μείωση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας για τον Κύπριο καταναλωτή και θα αυξήσει την ανταγωνιστικότητα της κυπριακής βιομηχανίας και τουρισμού.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι χωρίς την έλευση φυσικού αερίου θα υπάρξει και θέμα επάρκειας ηλεκτρισμού στο άμεσο μέλλον καθότι:
(i) η 6η μονάδα συνδυασμένου κύκλου της ΑΗΚ, που έχει ήδη εγκατασταθεί στον ηλεκτροπαραγωγό σταθμό Βασιλικού, δυναμικότητας 160 MW, θα πρέπει να λειτουργεί με φυσικό αέριο.
(ii) Το ίδιο πρόβλημα θα αντιμετωπίσει και ο ηλεκτροπαραγωγός σταθμός του ανεξάρτητου παραγωγού PEC, με μονάδα συνδυασμένου κύκλου δυναμικότητας 260 MW, που είναι υπό κατασκευή στην περιοχή Βασιλικού, καθώς επίσης και ο ηλεκτροπαραγωγός σταθμός Paramount Energy με μηχανές εσωτερικής καύσης, δυναμικότητας 100 MW, που επίσης θα ανεγερθεί στην περιοχή Βασιλικού.
Χωρίς τις πιο πάνω νέες συμβατικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, οι οποίες χρειάζονται το φυσικό αέριο για να λειτουργήσουν, θα υπάρξει πρόβλημα επάρκειας λόγω και των σοβαρών προβλημάτων που έχουν οι πεπαλαιωμένες και ρυπογόνες ατμοηλεκτρικές μονάδες της Δεκέλειας. Τα σημάδια ότι έχει αρχίσει η έλλειψη επάρκειας ηλεκτρισμού στον τόπο είχαν φανεί το καλοκαίρι που μας πέρασε, μέσω των ανακοινώσεων/εκκλήσεων του Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου, που καλούσε το κοινό να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για εξοικονόμηση ηλεκτρικής ενέργειας. Υπήρξαν μάλιστα και εκ περιτροπής διακοπές σε καταναλωτές ανά το παγκύπριο, λόγω ανεπάρκειας σε εφεδρεία μετά από βλάβη σε μια μονάδα παραγωγής. Η οριακή κατάσταση που έχουμε ήδη φτάσει όσον αφορά την επάρκεια σίγουρα θα δυσκολέψει ακόμα περισσότερο στα επόμενα χρόνια, εάν καθυστερήσει και άλλο η έλευση του φυσικού αερίου.
Η ζημιά που έχει υποστεί η Κύπρος και ο Κύπριος καταναλωτής ηλεκτρισμού μέχρι σήμερα, λόγω της αποτυχίας της Πολιτείας να κατορθώσει να φέρει φυσικό αέριο για τη συμβατική ηλεκτροπαραγωγή μας για πέρα από μια δεκαετία, ανέρχεται σε δισεκατομμύρια ευρώ, εφόσον η απώλεια στον τόπο υπολογίζεται με συντηρητικούς υπολογισμούς γύρω στα 300 εκατομμύρια τον χρόνο! Ο Κύπριος καταναλωτής συνεχίζει να επιβαρύνεται με αυτό το υπέρογκο ποσό της ζημιάς μέσω του λογαριασμού του ηλεκτρισμού. Εάν το φυσικό αέριο έρθει σε αέρια μορφή μέσω αγωγού από το κοίτασμα Αφροδίτη στο Βασιλικό, με τη χρήση αυτού του φυσικού αερίου στις μονάδες συμβατικής ηλεκτροπαραγωγής της ΑΗΚ και των μελλοντικών ανεξάρτητων παραγωγών στην περιοχή του Βασιλικού, η τιμή του ηλεκτρισμού θα μειωθεί σημαντικά, προς όφελος των καταναλωτών και του τόπου γενικότερα.
*Πρώην διευθυντή Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου (ΔΣΜΚ)
